Hormonlar nedir? Görevleri nelerdir?

                                                           HORMONLAR

Yüksek organizasyonlu canlılarda özelleşmiş hücreler tarafından yapılan ve etki göstereceği bölgeye kanla taşınan fizyolojik, organik karakterde maddelere hormon adını verilmektedir.

 Organizmada cereyan eden metabolik ve fizyolojik olaylar hormonlar tarafından kontrol edilir. Hormonlar enzimler gibi reaksiyonlara katılmazlar fakat reaksiyonun hızı ve oluşması üzerine büyük etkiye sahiptirler.

Endokrinoloji, iç salgı bezlerinden salgılanan, dokular arası haberleşmeyi sağlayan hormon adı verilen molekülleri ve bunlara bağlı hastalıkları inceleyen bilim dalıdır. Hormon oluşturan doku ve organların tümüne endokrin sistem adı verilir.

Hormonlar;

• Belirli dokularda sentezlenirler
• Etkileri özeldir
• Genelde sentezlendikleri dokudan dolaşımla hedef hücrelere taşınırlar
• Ancak salgılandığı yerde yanındaki dokularda da etkili olabilirler
• Bu açıdan hormonların farklı adlarla anılan çeşitli etkileri bilinmektedir.
• Endokrin; uzak hedef dokuya
• Parakrin; komşu hedef dokuya
• Otakrin; salgılandığı hücreye
• Justakrin; doğrudan bitişik hücreye
• Ekzokrin; GİS lümenine salınıp farklı uzaklıklardaki mukoza hücrelerine
• Nöroendokrin; nöronlardan salınıp uzaktaki dokuya etki eder.

Sentezlendikleri yere göre hormonlar;

1. Hipotalamus hormonları
2. Hipofiz hormonları; ön lop, orta lop, arka lop hormonları
3. Tiroid hormonları
4. Paratiroid hormonu
5. Pankreas hormonları
6. Böbrek üstü bezi hormonları; adrenal korteks, adrenal medulla hormonları
7. Cinsiyet bezi hormonları; erkek, dişi cinsiyet bezi hormonları
8. Gastrointestinal ve diğer doku organları
9. Plesanta hormonları

Biyokimyasal yapılarına göre hormonlar;

• Steroid yapıda olanlar (Glikokortikoidler, Kortizol, Aldesteron, Östrojen, Progesteron, Testesteron, Kalsitriol)
• Peptit, protein, glikoprotein yapıda olanlar ( Endorfinler, ADH, Oksitosin, TRH, GnRH, Kolesistokinin, Sekretin, VIP, GIP, PTH, Kalsitonin, İnsülin, Glukagon, Pankreatik pp, Gastrin, FSH, LH, TSH, Eritropoetin, GH, Prolaktin, Renin)
• Aminoasit türevi hormonlar (Adrenalin, Noradrenalin, Dopamin, Seratonin, Melatonin,Trioksin, Triiyodotironin)
• Doymamış yağ asidi türevi olanlar (Prostaglandlinler)
• Retinoidler
• Nitrik asit (NO)
• Hormonların salgılanmasının düzenlenmesi;
• Sinir sistemi

Negatif ve pozitif feedback mekanizma (Hormon salgılanmasının feedback düzenlenmesi, kandaki kimyasal maddelerle ve tropik hormonlarla olur.) Negatif feedback; plazma konsantrasyonu artan madde kendi salınımını yapan organı baskılar ve kendi salınımını durdurur. Pozitif feedback; plazma konsantrasyonu azalan madde kendi salınımını yapan organı uyarır ve salınım patlama tarzında artar.

Endokrin sisteminin düzenlenmesi;

• Bu organizasyonun merkezi hipotalamustur.
• Hipotalamus uyarıları alır ve salgıladığı düzenleyici hormonlar aracılığıyla hipofize gönderir
• Düzenleyici hormonlar hipofizi, kendilerine özgün hormon salgılaması için uyarır.
• Hipofizden salgılanan hormonlar da sentezi yapacak hedef dokulara giderler.
• Endokrin organlar hormon salınımına etki ederler ve salınan hormon dolaşımla hedef dokuya taşınır.

Hormonların taşınmaları;

• Hormonlar, kanda serbest veya proteinlere bağlı olarak bulunurlar.
• Hidrofilik özellikli katekolaminler ve peptid/protein yapılı hormonların büyük çoğunluğu serbest olarak bulunurlar.
• Hidrofobik özellikli tiroid hormonları ile steroid hormonlar proteinlere bağlı olarak bulunurlar.

Hormonların başlıca fonksiyonları;

• Homeostaz: İç ortamdaki vücut sıvıları arasındaki dengenin sağlanması hormonlar tarafından gerçekleştirilir. (ADH iç ortamdaki sıvı konsantrasyonun azalmasına; Aldesteron [Na⁺] azalmasına; Kalsitonin [Ca⁺²] artışına yanıt olarak salınır.)
• Organların ve vücudun büyüme gelişmesini sağlamak: Growth Hormon (Büyüme hormonu; GH) ve hipofiz ön lobundan salınan tropik hormonların fonksiyonları örnektir.
• Üremeyi sağlamak: Testis ve over hormonlarının aktivitesi bu gruba girer.
• Organizmanın strese adaptasyonu: Adrenalin ve ACTH strese yanıt olarak salgılanır ve gerekli adaptasyonu oluşturacak düzenlemeleri başlatırlar.

Hormonların yıkılımı:

• Peptit/protein yapılı hormonların büyük bölümü reseptör aracılı endositoz ile hücre içine alındıktan sonra lizozomlarda hidroliz edilir.
• Oksitosin ve anjiotensin gibi küçük molekül ağırlıklı bazı peptit hormonların proteolizi plazmada olur.
• Katekolaminler, steroidler ve tiroid hormonları özgül enzimatik değişiklikler ile inaktive edilmektedirler

Hipotalamus hormonları:

1. Tirotropin salgılatıcı hormon (TRH): Tirotropinin (TSH) sentez ve salınımını uyarır.
2. Kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH): ACTH salgısını uyarır.
3. Gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH): Gonadotropik hormon (LH ve FSH) salgılanmasını uyarır.
4. Büyüme hormonu salgılatıcı hormon (GHRH): Büyüme hormonu sentez ve salınımını uyarır.
5. Somatostadin (GH salınımını inhibe edici hormon): Büyüme hormonu sentez ve salınımını inhibe eder.
6. Prolaktin salgılatıcı hormon (PRH): Prolaktin salgılanmasını uyarır
7. Prolaktin salınımını inhibe edici hormon (PIH): Prolaktin salgılanmasını inhibe eder.

Hipofiz bezi hormonları:

1. ADH(Vazopressin): Böbreğin distal ve kollektör tüplerinde suyun geri emilimini hızlandırır, periferik arteriyol ve kapillerlerde vazokonstriksiyona neden olur. Kan basıncını arttırır. Eksikliğinde “Diabetes İnsipitus” adı verilen böbrekler yoluyla aşırı su kaybı görülür.sodyum ve su dengesini düzenler.
2. ACTH, Adrenokortikotrofik hormon: Kan basıncını ve kan şekeri düzeylerini korur. Ayrıca bir ‘stres hormonu’ olan kortizol üretimini de uyarmaktadır. 
3. FSH, Folikül uyarıcı hormon: Sperm üretimini teşvik eder. Kadınlarda ise yumurtalıkları östrojen üretmeyi sağlar.
   
4. LH, Luteinize edici hormon: Kadınlarda yumurtlamayı sağlarken, erkeklerde ise testosteron üretimini uyarır. 
   
5. G, Büyüme hormonu: Sağlıklı kasları ve kemikleri korumaya yardımcı olur. Ayrıca yağ dağılımını yönetmeyi sağlar. 
   
6.  PRL, Prolaktin: Doğumdan sonra anne sütünün gelmesini sağlar. Ayrıca yumurtalık ve testisleri kontrol eden hormonları da etkileyerek adet dönemini, cinsel işlevi ve doğurganlığı etkiler. 
   
7. TSH, Tiroid uyarıcı hormon: Tiroid bezini uyarır, metabolizmayı, enerjiyi ve sinir sistemini düzenler. 
   
8. Oksitosin: Doğum sürecine katkıda bulunur, anne sütünün akmasına neden olur, doğumu, emzirmeyi, davranışsal ve sosyal etkileşimi ve anne ile çocuk arasındaki bağı etkiler. 

Tiroid bezi hormonları:

• Kalsitonin hormonu: Kalsitonin (ve ya Tirokalsitonin) Kalsiyumun  kemik depolarından mobilizasyonunu inhibe etmek suretiyle serum kalsiyum düzeyini azaltan polipeptid yapılı bir hormondur. Aynı şekilde serum fosfor düzeyini de azaltır.
• T3 ve T4 hormonları: vücutta harcanan kaloriyi ayarlamak ve enerji üretimini sağlamaktır görevleri.

Paratiroid bezi hormonu:

• PTH:Vücut sıvısındaki ve kandaki kalsiyum ve fosfor dengesini düzenler. Kalsiyumun kemiklerden kana geçmesini sağlar. Sindirimi tamamlanan besinlerden kalsiyum iyonlarının kana emilimini sağlar. Fosforun böbreklerden atılmasını azaltarak kandaki miktarını çoğalmasını sağlar.

Pankreas hormonları:

• İnsülin:Kandaki şekerini kandan ayrılarak hücre içine girmesini sağlar. Böylelikle kandaki şeker düzeyi de azalmış olur. Kan şekerini düşürür.
• Glukagon: Glukagon hormonunun amacı kandaki azalan glukoz oranını arttırarak vücut için yeterli derecede olmasını sağlamaktır. Kan şekerini arttırır.

Böbrek üstü bezi hormonları:

• Adrenalin:Doğada bu hormonun görevi, organizmayı acil harekete hazırlamaktır. Adrenalin ayrıca sindirim sistemi faaliyetlerini yavaşlatır. Heyecan ve korku durumunda salgılanır.
• Aldesteron: Aldosteron, sodyum (tuz) ve potasyum seviyelerini dengelemeye yardımcı bir hormondur. Çok fazla aldosteron vücudun sodyum tutmasına neden olarak tuz ve su birikmesine ve tansiyonun yükselmesine neden olur. Kontrolsüz yüksek tansiyon inme(felç), kalp krizi, kalp yetmezliği ve böbrek yetmezliği için ciddi risk oluşturur.
• Kortizol: Vücudun strese gösterdiği tepkiyle ilişkili bir kortikosteroid hormondur. Kan basıncını ve şekerini artırır, kadınlarda kısırlığa neden olur ve bağışıklık sistemini baskılar.
• Noradrenalin: Norepinefrin beyinde uyarılmayı, tetikte olmayı, uyanıklığı artırır; bellek oluşumunu, bilgileri geri çağırmayı ve odaklanmayı tetikler. Vücudun geri kalanında ise kalp atışlarını hızlandırır, kan basıncını artırır, kan şekerini yükseltir ve iskelet kaslarına daha fazla kan gitmesini sağlar.

Gonad hormonları:

• Androjenler: Erkek üreme hücresi olan sperm üretiminde de rol oynayan androjenler, erkeklerde günlük olarak genellikle 4 ile 8 mg. arasında salgılanırken; kadınlarda bu oran daha düşüktür. Androjen hormonu erkeklerde prostat ve sperm kanallarının üzerinde etkiliyken, kadınlarda da vajinanın gelişiminde rol oynar.
• Testosteron hormonu: Bu hormon erkeklerde olan ve testislerden salgılanan bir hormondur. Testosteron hormonu temel olarak erkeklerde sperm üretimini sağlarken aynı zamanda kas kütlesi ve gücünün, kemik yoğunluğunun, saçların sağlığının korunmasına yardımcı olur.
• Östrojen: Östrojen, dişi cinsiyet özelliklerinin gelişmesi ve korunmasında majör rol oynayan cinsiyet hormonudur. Esas görevi, meme gelişimi, pubik ve koltuk altı kıllanması, adet döngüsünün düzenlenmesi ve üreme fonksiyonunun gelişmesine yardımcı olmaktır
• Estradiol: Plasenta hormonu. Bu hormonun amacı üreme sistemini korumaktır. Adet döngüsü sırasında artan estradiol seviyeleri yumurtanın olgunlaşmasına ve salınmasına, döllenmiş yumurtanın implante olmasına izin vermek için de uterus astarının kalınlaşmasına neden olur. Yumurtalıklarda yapılan bir hormondur.
• Progesteron: Progesteron hormonu, kabaca kadınları hamilelik dönemine hazırlayan bir hormondur ve sağlıklı, üreme çağındaki bir kadında her ay döngü halinde yumurtalıklar tarafından salgılanır. Progesteron, adet döngüsünün ortasında bir yumurta bırakıldığında yani yumurtlama döneminde üretilir.
• FSH hormonu: Bir tür ergenlik hormonu olarak da bilinmekle beraber Folikül Stimüle Hormonun kısaltılmış halidir. FSH hormonu kadınlarda yumurtalıklarda yer alan foliküllerin doğru şekilde gelişmesini sağlar. FSH hormonu erkeklerde ise, sperm ile gonadların hem üretilmesine hem de gelişmesi yardımcı olur.
• LH: Lutropin, glikoprotein yapısına sahip bir hormondur. Vücuttaki başlıca görevi ise; kadınlarda ovülasyonu başlatmak ve erkeklerde testosteron hormonun salgılanmasını uyarmaktır. 

Diğer bazı doku hormonları:

1. Gastrin: Gastrin, yoğun olarak midenin antrumunda G hücrelerinden salgılanır. Gastrinin en önemli etkisi, gastrik asit (HCl) salgılanmasını uyarmaktır. İntrinsik faktör ve pepsinojen salgılanmasını da uyarır.
2. Kolesistokinin-Pankreozimin (CCK-PZ): Duodenumda ve proksimal jejunumda bulunan İ hücrelerinden salgılanır, beyinde de yüksek konsantrasyonda bulunur.Oddi sfinkterinin relaksasyonu ile birlikte pankreastan enzim salıverilmesini, gastrointestinal mukozanın ve pankreasın ekzokrin salgı yapan dokularının gelişmesini, intestinal motiliteyi uyarır. Pankreas ve safradan bikarbonat içeriği zengin sıvıların salıverilmesini artırır
3. Sekretin: Duodenumda bulunan S hücrelerinden, bu hücrelerin HCl ile uyarılmasıyla (pH değeri 4,5 ve altına düştüğünde) salınır. Sekretinin etkilerinin çoğu duodenumdaki asidi azaltmaya yöneliktir. Pankreastan, safra kesesinden ve Brunner bezlerinden su ve bikarbonat salınmasını, pankreatik büyümeyi uyarır. CCK salgılanmasını artırarak pankreastan enzim salınmasını artırır. Mide ve duodenum motilitesini, mideden gastrin ve asit salgılanmasını inhibe eder
4. Gastik İnhibitör Polipeptid (GIP): Duodenum ve jejunumda bulunan K hücrelerinden salgılanır. GİP, pankreası doğrudan etkilemekte ve glukoz tarafından uyarılan insülin salgılanmasını güçlendirmektedir. GİP, mideden asit, pepsinojen ve gastrin salgılanmasını baskılar, mide ve bağırsak motilitesini inhibe eder.
5. Vazoaktif İntestinal Polipeptid (VIP): Sekretin, GİP ve glukagon ile yapısal benzerlik gösterir. Sinir sistemi ve bağırsaklarda fazla miktarda bulunur. Gİ kanalda H hücrelerinde sentezlenir
6. Somatostatin: Mide ve pankreasın endokrin hücrelerinde, hipotalamusta bulunur ve büyüme hormonunu inhibe eden hormon olarak tanımlanır. Somatostadin, büyüme hormonu, TSH, insülin, glukagon, gastrin, CCK, sekretin, VİP, GİP ve diğer gastrointestinal hormonların salgılanmasını  ve bu hormonların hedef hücrelerindeki etkilerini inhibe eder.
7. Motilin: İnce bağırsaklarda özellikle duodenumda ve jejunumda bulunan enterokromaffin (EC) hücreleri tarafından sentezlenir. Fizyolojik düzeylerde CCK gibi safra kesesi kasılmasını uyarır.
8. Pankreatik Polipeptid (PP): Pankreasa dağılmış olarak bulunan küçük granüllü F hücreleri tarafından salgılanır. Bifazik etki gösterir. Başlangıçta pankreastan enzim, su ve bikarbonat salgılanmasını artırır, daha sonra CCK ve sekretinin uyarıcı etkilerine ters bir etki oluşturur. PP, bağırsak motilitesini ve mide boşalmasını hızlandırır.
9. Enkefalinler (Metiyonin-enkefalin, Lösin-enkefalin): Santral sinir sistemi opiyat peptitlerinden α- ve b-endorfinler ile yakın ilişkilidirler. Bağırsak motilitesini; GIS düz kaslarında bulunan –α ve -β opiyat reseptörleriyle etkileşerek, morfine benzer bir şekilde inhibe ederler

Timus bezi hormonları (Timozinler):

• Eritropoietin: Glikoprotein yapısındadır. Böbreklerde düşük oksijen basıncına yanıt olarak salınımı uyarılır.  Kemik iliğinde kırmızı kan hücrelerinin (Eritrositlerin) oluşmasını ve olgunlaşmasını  (Eritropoezis) hızlandırır.